هنر و معماری ایران نتیجۀ بیش از 5000 سال سابقه است که در سراسر منطقه گسترش یافته و تحت تأثیر هنر اسلامی قرار گرفته است. بین قرن‌های 15 و 17 هجری قمری، معماری ایرانی به اوج خود رسیده است و همانطور که آرتور پوپ مورخ (Arthur Pope ) و باستان شناس مشهور در این باره می‌گوید معماری ایرانی نشان‌دهندۀ هنر برجستۀ ایرانی است.
از ایده پردازی تا تزئین در این نوع و سبک از معماری، نبوغ و هوش معماران ایرانی را نشان می‌دهد که ساختا‌رهای جهانی به خود دیده‌اند. از تخت جمشید تا مسجد شاه، تنوع زیادی از معماری ایرانی را می‌بینید که تمامی آنها فرهنگ و هنر کشور ایران را نشان می‌دهد. این معماری نه تنها فراتر از مرز جغرافیایی ایران امروزی نمودی بارز دارد بلکه از نظر تنوع، پهنه وسیعی را دربرمی‌گیرد.
عناصر طراحی نیز در معماری ایرانی از قدمتی ۳۰۰۰ ساله برخوردار است. این عناصر در تمامی دوران و جوامع ایرانی وجود داشتند. از این رو در این مقاله از وبلاگ گروه طراحی و معماری کامیار معروف‌زاده به بررسی تعریف معماری ایرانی خواهیم پرداخت.
مختصری از تاریخ معماری ایرانی
هنر و معماری ایرانی با فتح ایران توسط مسلمانان از هم جدا شده است و این موضوع باعث شده است تا با دو نوع مختلف و متفاوت از سبک و معماری ایرانی مواجه شویم. عصر اول معماری قبل از اسلام است. معماری که در بقایای شوش و تخت جمشید یا طاق کسری دیده می‌شود، از این نوع معماری هستند. در هنر معماری قبل از اسلام بیشتر از طبیعت و نقوش حیوانی الهام گرفته می‌شد.
معماری پس از اسلام
در دوران پس از اسلام اشکال معماری قدرتمند ساسانیان اصلاح و توسعه یافت. بنابراین، پتانسیل‌های معماری ایرانی به یک معماری فوق العاده زیبا تبدیل شد. نتیجۀ این نوع تغییر این بود که برجسته‌تر، حساس‌تر، متنوع تر و شفاف‌تر از معماری قبل از خود بود. اولویت معماری دوران پس از اسلام به مسجد اختصاص یافت.
به همین دلیل است که این گونه مکان‌ها همیشه در معماری ایرانی جزء قوی‌ترین و مستحکم‌ترین ساختمان‌ها بوده‌اند. ایرانیان تلاش‌های خود را بر احیای میراث معماری خود مانند طاق بشکه‌ای، سقف‌های چوبی، سقف‌های مخروطی، خاردارهای مخروطی، آجرهای بزرگ، طاق‌های بیضی شکل و غیره متمرکز کردند. دوره پس از اسلام انواع مقبره‌ها ، برج‌های مقبره و به ویژه مناره‌ها رواج پیدا کرد.
عناصر مهم معماری ایرانی
برخی از ویژگی‌های هنر معماری ایرانی باعث می‌شود که زمانی که در نگاه اول سازه‌ای را ببینیم متوجه این نوع سبک از طراحی و معماری شویم؛ مانند وجود گنبد، مقرنس و ایوان. این چند نمونه نه تنها جزء عناصر تزئینی ظریف به شمار می‌آیند، بلکه نماد الهی را نیز به مخاطب انتقال می‌دهند که اغلب نشان دهندۀ اعتقادات اسلامی است. توریست‌ها یا بازدیدکنندگان از معماری ایرانی می توانند تنوع این عناصر را در اکثر مکان‌هایی مشهور در ایران مشاهده کنند.
گنبدهای ایرانی
ساخت گنبدها در تاریخ اولیۀ ایران آغاز شده است. در ابتدا گنبد یک کاربردی اصلی داشته و آن هم ایجاد سایه در مناطق خشک بوده است. پس از گذشت مدت زمانی بتدریج به نماد مرتبط با عبادت و الهی دست یافتند. شکل دایره‌ای خالص آنها نمایانگر کمال و بنابراین بهشت است. در واقع معماری ایرانی دارای استمراری بوده که هر چند بارها بر اثر کشمکش‌های داخلی و هجوم‌های خارجی دستخوش تعییر یا انحراف موقتی شده، با این همه به سبکی دست یافت که با هیچ سبک دیگری اشتباه نمی‌شود.
معماری اصولاً یک هنر مقدس است که در حیطۀ این تقدس وظیفه‌اش پرکردن شکاف میان دو دنیای خاکی و افلاکی به هر دو صورت طبیعی و نمادی است. معماری این وظیفه را به وسیله بناهایی که سر به آسمان می سائید، ادا می کند. در واقع معماری مقدس، تلاشی پیوسته به سوی بالاست. از جمله موارد آشکار و زیاد از این نوع معماری را می‌توان در گنبد مساجد ببینیم.
در ایران هم معماری آثار تاریخی در وهله اول دارای مفهوم و هدف دینی و آئینی است. از طرفی در ایران مثل سایر نقاط دنیا ساخت یک بنا وابسته به عواملی همچون اقلیم، مصالح موجود، فرهنگ منطقه، فرهنگ همسایه، دین و آیین و باور، بانی بنا و … است. در معماری سنتی ایران فضاهایی همچون بادگیر شاهدی بر این مدعا است. در این میان معماری ایرانی از هر نظر ارزشمندتر و گسترده‌تر بوده و حتی در خارج از مرزهای ایران مانند عراق، افغانستان، پاکستان، ازبکستان، تاجیکستان، و کشورهای عربی مانند عمان یا هند و اندونزی نیز از این نوع طرح و سبک معماری بهره برده‌اند.
اصول معماری ایرانی
در معماری ایرانی به ظرایف و ویژگی‌های هنر معماری ایرانی در ساخت بناها و نمای بناهای ایرانی مانند خانه‌ها، حمام‌ها و ماجد توجه ویژه‌ای می‌شود. همچنین به قرینگی ستون‌ها، اتاق‌ها و نمای کلی در ساختمان و برجسته کاری‌های زیبا در نمای آنها نیز دقت می‌شود. از دیگر ویژگی بارزی که در معماری ایرانی وجود دارد این است که از نقوش اصیل ایرانی در آرایش معماری‌ها استفاده می‌شود.
معماری ایرانی و البته سنتی از جمله سبک‌های معماری است که با شرایط اقلیمی متفاوت کاملاً تطابق دارد و نوآوری و خلاقیت های فراوانی را نیز به کار می گیرد. قنات‌ها، بادگیرها، یخچال‌ها و مخازن‌‌های زیرزمینی آب نمونه‌‌هایی از معماری پایدار سنتی ایرانی است.
درون گرایی
در معماری ایرانی یکی از مواردی که بسیار اهمیت دارد زندگی شخصی و حفظ این نوع حریم است. معماران ایرانی با سامان دهی بخش‌های مختلف ساختمان در گرداگرد یک یا چند میان سرا، ساختمان را از فضای بیرون جدا می‌کردند و تنها یک هشتی این دو را به هم پیوند می‌داد. وجود اندرونی و بیرونی نمودی از این درونگرایی است. اندرونی جایگاه زندگی خانواده بوده و بیگانگان به آن راه نداشتند. بیرونی ویژه میهمانان و بیگانگان بود که جداگانه پذیرایی می شدند.
پرهیز از بیهودگی
در معماری ایران تلاش شده است که کار بیهوده انجام نشود و از اسراف پرهیز می‌کردند. درواقع یکی از ویژگی‌های اصلی معماری ایرانی این است که از به کار بردن طرح و جزئیات زیاد و اضافی به دور بوده و هر نقش و نگاری یا طرح و معماری مفهوم و معنی خاص خود را دارد.
متریال مورد استفاده در معماری ایرانی
از دوران قبل از اسلام تا کنون متریال متنوع و مختلفی در سازه‌های مختلف بنا به دوران و عصر مخصوص به خود استفاده می‌شده است. استفاده از چوب، خشت خام، سنگ و آجر از دیرین تا به امروز کم و بیش مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما امروزه بیشتر از سنگ‌های تزئینی، کاشی و سرامیک و بتن و غیره در ساخت سازه‌ها استفاده می‌شود. درواقع معماری اصیل ایرانی، بیشتر مواد و مصالح خود را از طبیعت به دست می‌آورده است.
در این مقاله از وب سایت گروه طراحی و معماری کامیار معروف زاده به بررسی تعریف معماری ایرانی پرداختیم. معماری ایرانی از دیگر سبک‌های معماری است که نماد فرهنگ و هنر ایران است. ویژگی‌های بارز و برجستۀ این سبک از معماری باعث شده است تا در دیگر کشوها نیز از آن استفاده شود.
مطالب مرتبط:
منبع: destinationiran
2 Comments
[…] تعریف معماری ایرانی […]
[…] تعریف معماری ایرانی […]