معماری نقش مهمی در نحوۀ تفکر، تعامل و زندگی ما دارد. طراحی و معماری در سازه یا ساختمانی که در کوچه و خیابان‌ها و شهر و کشورها وجود دارد، نمایان است. از این رو می‌توان گفت که تقریباً نادیده گرفتن معماری غیرممکن است. در این جا مفهومی تحت عنوان کانسپت (concept) در معماری شکل می‌گیرد که در واقع به معنای یک ایده یا یک فکر و تجسم محرک فرد طراح یا معمار است که بر اساس این نوع تفکر و جسم عمل می‌کند. در این مقاله از وبلاگ گروه طراحی و معماری کامیار معروف زاده، به بررسی کانسپت در معماری می‌پردازیم.
مفهوم کانسپت در معماری
فردی به نام رنزو پیانو (Renzo Piano) در یک سخنرانی در سال 1998 درمورد مفهوم کانسپت در طراحی و معماری گفته است که شاید شما بتوانید یک کتاب با ظاهر با شکل نامطلوبی را در جایی رها کنید. شاید بتوانید از گوش دادن به موسیقی ناخوشایند دوری کنید، اما هرگز نمی‌توان از ظاهر و معماری زشت و نامطلوب یک ساختمانی که مقابل خانه ما است را نادیده بگیریم. بنابراین تجسم، تصور و مفهوم معماری و طراحی که در ذهن یک معمار شکل می‌گیرد بر روی یک جامعه تأثیر بسزایی دارد.
در زمینۀ معماری، کانسپت به معنای ایده، تجسم یا مفهومی است که اساس و پایۀ طراحی یک پروژه را تشکیل می‌دهد. در ادامه، کانسپت با پیشرفت پروژه نیز رشد کرده و هویت اصلی خود را تشکیل می‌دهد. به عبارت دیگر کانسپت در تمامی مراحل طراحی و معماری مورد بررسی و ارزیابی معمار یا طراح قرار می‌گیرد تا پیشرفت کند. پس تمامی طرح و ایده‌های مربوط به معماری از کانسپت نشأت می‌گیرد.بنابراین مفهوم، عقیده، انتزاع، فلسفه، باور، الهام، فکر، قصد، نظریه، تصویر، برنامه، یا فرضیه را می‌توان مفهوم کانسپت در معماری دانست.
چگونگی استفاده از کانسپت در معماری
در معماری زمانی که رابطه‌ای میان ذهن معمار یا طراح با آنچه که می‌بیند و تجسم می‌کند برقرار شود کانسپت شکل می‌گیرد. سپس کانسپت به این معنا که معمار از کانسپت برای بیان طرح ذهنی خود استفاده می کند. زمانی که کانسپت در هر مرحله از طراحی و معماری یک پروژه مورد بررسی و ارزیابی معمار یا طراح قرار گرفت قاعدتاً دچار تغییراتی مطابق با نیاز مشتری یا کارفرما می‌شود.
کانسپت به معمار یا طراح مفهوم مستحکمی جهت شفاف شدن تمامی مراحل طراحی و معماری را ارائه می‌دهد. درواقع فرد معمار یا طراح برای هر تصمیمی که در هر مرحله از طراحی می‌گیرد باید از این ایده و کانسپت استفاده کند. هر جنبه‌ای از پروژه باید برآمده یا برگرفته از کانسپت در معماری مرتبط با آن باشد. بنابراین، این امر طراح را از سرگردان شدن به سمت جهت‌های مختلف و مبهمی که ممکن است در طراحی و معماری به وجود بیاید باز می‌دارد. به عبارت دیگر کانسپت باعث می‌شود تا فرد طراح هدف اصلی خود را گم نکرده و مفهوم و تجسم اصلی کم رنگ نشود.
منشأ کانسپت از کجا است؟
می‌توان این گونه توضیح داد که کانسپت در معماری از سه مرحله تشکیل شده است.
لوکیشن (Location) یا محل: در وهلۀ اول فرد معمار لازم است تا با توجه به موارد متعددی که مرتبط با محل سازه است کانسپت خود را شکل دهد. تجزیه و تحلیل محل مورد نظر از جمله نحوۀ استفاده از محل، نوع آب و هوا، دسترسی، زمینه و نوع استفاده از جمله مواردی است که باید هنگام شکل گیری کانسپت به آن توجه کرد.
بررسی و نگاه کلی به طراحی: در این مرحله از کانسپت در معماری لازم است تا بودجه مشتری یا کارفرما، نیاز مشتری از طراحی سازه و ساختمان و غیره مورد توجه قرار بگیرد.
بررسی و تجزیه و تحلیل ساختمان: کانسپت در این مرحله نوع ساختمان و سازه را مورد بررسی قرار می‌دهد و همچنین مورد و نحوۀ استفاده از ساختمان نیز از دیگر مراحل اصلی است که کانسپت را شکل می‌دهد. بنابراین تجزیه و تحلیل محل نقش بزرگی در تولید و توسعه کانسپت معماری خواهد داشت.
انواع مختلفی از کانسپت در معماری
با توجه به مواردی که گفته شد کانسپت در معماری معنای متفاوتی دارد. بنابراین برداشت و تجسم هر فردی در رابطه با کانسپت در معماری متفاوت است اما با توجه به ویژگی اصلی کانسپت، می‌توانند معانی مختلفی در معماری داشته باشد؛
معنای قیاسی: مفهوم و معنای قیاسی درمورد کانسپت در معماری یعنی فرد معمار یا طراح از ویژگی‌هایی که ممکن است جذاب و منحصربه‌فرد باشد و در سایر نمونه‌ها و پروژه‌های طراحی وجود دارد کمک بگیرد.
معنای استعاری: این مفهوم از کانسپت درواقع به معنای الهام گرفتن از یک ویژگی مشخص و بارز از یک سازه، ساختمان یا حتی مورد و اتفاق خاص است. درواقع فرد طراح طرح خود را به ویژگی یا مشخصات یک سازه یا نمونۀ دیگری نزدیک می‌کند و از این طریق مفهوم و هدف خود را بیان می‌کند.
کانسپت روح و جوهر طراحی: فرد معمار یا طراح در این نوع معنی و مفهوم از کانسپت در معماری به روح و جوهر طرح اهمیت می‌دهد اما به مواد و مصالحی که در طراحی آن سازه یا ساختمان به کار می‌رود اهمیتی نمی‌دهد و تنها به جذابیت طرحی که در سازه به کار می‌رود توجه دارد. یکی از مثال‌هایی که در این نوع کانسپت می‌توان به آن اشاره نمود دکوراسیون داخلی یک سازه است.
چگونه می‌توان به کانسپت در معماری دست پیدا کرد؟
درواقع لازم است توجه داشته باشید که همواره نمی‌توان برای طراحی یک پروژه منتظر ایده و تجسم ذهنی خود باشید تا به طرح دلخواه خود برسید. گاهی حتی ممکن است چنین کاری به هفته‌ها یا ماه‌ها زمان نیاز داشته تا کانسپت منحصربه‌فرد آن پروژه شکل بگیرد. درواقع شما باید با توجه به زمان پروژۀ خود طرح و ایدۀ جذابی را شکل دهید.
نحوۀ اثرگذاری مفهوم کانسپت بر اثر
یکی دیگر از مواردی که در طراحی یک پروژه باید به آن توجه داشته باشید این است که کانسپت طراحی در آخر بر روی کل پروژۀ طراحی و معماری اثرگذار است نه تنها در یک یا چند مرحله. اما کانسپت در معماری شامل مواردی مانند؛
کانسپت مرتبط با طرح داخلی یا خارجی: این مرحله شامل جهت گیری، حجم دهی، شکل ، دهانه ، ارتفاع ، نور و غیره است.
کانسپت مرتبط با چشم انداز یک طرح
کانسپت مرتبط با طرح نهایی: این مرحله شامل رنگ، مواد و مصالح، سبک‌ها، بافت‌ها است.
کانسپت مرتبط با ساختار طرح: سبک، سنگین، سنتی، مدرن، بومی
مواد: رنگ‌ها ، سختی یا نرمی، ابگیر بودن یا نبودن، انواع مواد، سبک‌ها ، منابع محلی، زبان بومی
تا به این جا به بررسی کانسپت در معماری در وب سایت گروه طراحی و معماری کامیار معروف زاده پرداختیم. لازم است توجه داشته باشیدکه هر مرحله از پروژه باید از یک کانسپت مشتق شده باشد و این به نوبۀ خود می‌تواند از یک رویکرد واحد برای کل پروژه طراحی و شکل گرفته شده باشد.
کانسپت در معماری تنها نقطه‌ای برای شروع طراحی منسجم است. کانسپت دارای لایه‌هایی است که دید کلی مرتبط با پروژه در آن وجود دارد و استراتژی یا رویکردهای خاص در داخل این لایه‌ها قرار دارد. این نوع استراتژی‌ها و کانسپت با هم جهت پروژه شما را تعیین می‌کنند.
