طراحی و معماری یک ساختمان بسیار در جذابیت و چشم‌گیر بودن آن ساختمان اثرگذار است. زمانی که یک ساختمان دارای طراحی خوب و مطلوبی باشد به طبع آن ارزش آن ساختمان نیز افزایش پیدا می‌کند. اما از دیگر مسائلی که در این مورد باید به ان توجه داشت مسئلۀ تراکم ساختمان است. تراکم در معماری یکی دیگر از مواردی است که باید هر فرد معمار یا طراح یا به طور کلی هر فردی که قصد طراحی و ساخت ساختمان و سازۀ خود را داشته باشد باید در نظر بگیرد. در این مقاله از وبلاگ گروه طراحی و معماری کامیار معروف زاده به بررسی مفهوم تراکم در معماری می‌پردازیم.
مفهوم تراکم در معماری
تراکم در فرهنگ لغت به معنی انباشتگی و فشردگی است. اما در زمینۀ معماری یک مقیاس اندازه گیری است که نقش مهمی در برنامه‌ریزی برای ساخت سازه‌ها دارد. به طور کلی تراکم به معنای نسبت سطح زیر بنای ساختمان‌های تجاری یا مسکونی و دیگر موارد مشابه به سطح کل آن قطعۀ زمین گفته می‌شود. تراکم در معماری به عنوان مقیاس اندازه‌گیری در تصمیم‌گیری برای ساخت سازه و ساختمان‌ها به کار می‌رود و از جمله مسائل مهم در ساخت‌وساز است.
تراکم ساختمان نه تنها میزان اشتغال آن ساختمان یا حتی محل مربوط به آن ساختمان را تعیین می‌کند، بلکه ارزش زمین و ساختمان نیز به همین تراکم بستگی دارد. با این حال، نمی‌توان گفت که این رابطه لزوماً یک تناسب مستقیم است. البته به این موضوع باید توجه داشت که هزینه‌های ساختمان نیز با تراکم افزایش می‌یابد و خریداران ممکن است مایل باشند مبلغ بیشتری برای واحدهایی با تراکم کمتر بپردازند. با این وجود، قیمت و بهای یک قطعه زمین معمولاً با تراکم افزایش می‌یابد.
چگونه تراکم در معماری و طراحی سازه‌ها کنترل می‌شود؟
تراکم از جمله فاکتورهایی است که لازم است مورد محاسبه و بررسی قرار بگیرد. یکی از مواردی که برای محاسبۀ تراکم به کار می‌رود سطح اشتغال سازه است. سطح اشتغال سازه درواقع تعیین کنندۀ میزان درصدی است که شما می‌توانید از زمین خود استفاده نمایید و ساخت‌وساز را انجام دهید. این ضریب تقریباً عددی مابین 40 تا 60 درصد را نشان می‌دهد. البته برای تعیین این میزان باید سایر عوامل نیز در نظر گرفته شوند.
ضریب سطح زیر بنا:
ضریب زیر بنا ضریبی است که با درصد بیان می‌شود. درواقع تراکم ساختمانی مجازی است که برای شما از طرف سازمان‌های مربوطه تعریف می‌شود و شما مطابق با این میزان درصد می‌توانید ساخت‌وساز خود را انجام دهید. مثلاً اگر قصد ساخت‌وساز در زمینی را دارید که به مساحت 400 متر مربع است و تراکم ساختمانی مجاز در این منطقه 2400 درصد اعلام شده باشد می‌توانید ساختمانی به میزان 2400 درصد کل مساحت زمین بسازید.
تعداد طبقات مجاز ساختمان:
از دیگر شاخص‌هایی که برای کنترل تراکم استفاده می‌شود، تعداد طبقات ساختمان است. به این معنا که در هنر معماری و طراحی یکی از مؤلفه‌هایی که باید در نظر گرفته شود زیبایی و جذابیت ساختمان است. از این رو برای جلوگیری از بد ظاهر شدن فضای شهر لازم است از این شاخص برای فاکتور تراکم در معماری استفاده شود. بنابراین باید به این موضوع توجه داشته باشید که تعداد طبقات ساختمان تأثیر مستقیمی بر شهر و خیابان دارد و این شاخص برای طراحان شهری بسیار مهم است.
همچنین در ساخت یک سازه باید این مورد مدنظر فرد طراح یا معمار باشد که ارتفاع یک ساختمان نباید به حدی باشد که دید مستقیمی به خانه یا ساختمان‌های اطراف داشته باشد. زمانی که طراحی و معماری ساختمان‌ها به نحوی انجام شود که تراکم را نادیده بگیرد و ساختمان‌هایی با تراکم زیاد و نامطلوب ایجاد شوند باعث می‌شود تا مسافت‌های کمتری برای رفت‌وآمد به سایر ساختمان‌ها و مغازه‌های اطراف ایجاد شود. حتی این موضوع بر روی حمل‌ونقل و سایر امکانات رفاهی نیز اثر گذار است.
با این حال، تراکم در معماری به استانداردهای زندگی نیز مربوط می‌شود و کارشناسان معماری لازم است علاوه بر رعایت شاخص تراکم در ساخت‌وسازها باید به زیبایی ساختمان‌ها نیز اهمیت دهند. به عنوان مثال زمانی که باید ساختمانی با تعداد طبقات بالا مانند برج‌های آسمان خراش را طراحی کنند لازم است تا برای زیبایی بیشتر در داخل و نمای بیرونی از گیاهان مناسب استفاده نمایند.
تراکم واحد مسکونی:
از دیگر مواردی که برای کنترل شاخص تراکم استفاده می‌شود تراکم واحدهای مسکونی است. هدف از استفاده از این فاکتور این است که تعداد واحدهای مسکونی و تعداد افرادی که در این واحدهای مسکونی ساکن می‌شوند تعیین شوند. درواقع این فاکتور از تراکم به فرد معمار و طراح کمک شایانی در زمینۀ کنترل تعداد واحدهای مسکونی، تجاری و غیره در یک منطقه می‌کنند.
عوامل مؤثر بر روی تراکم در معماری
از جمله عواملی که بر روی شاخص تراکم در معماری اثرگذار است می‌توان به عواملی مانند جمعیت ساکن در یک منطقه، نحوۀ استفاده و کاربرد ساختمان، هزینۀ و مخارج ساخت‌وساز، ارزش و بهای قطعۀ زمین، قیمت ساختمان، ، رعایت ایجاد فضای باز برای هر ساکن، مساحت قطعات زمین و غیره اشاره کرد.
خرید و فروش مازاد تراکم
ضوابط و مقرراتی برای ساخت و طراحی یک سازه وجود دارد. مواردی مانند میزان ارتفاع مجاز برای ساختمان‌ها، تعداد افرادی که در منطقۀ مربوطه زندگی می‌کنند و غیره که سازمان‌های اداری مرتبط برای آن سازه و ساختمان شهر تعریف می‌کنند. البته باید توجه داشته باشید که ساختمان‌های مرتفع اغلب باعث افزایش تراکم خالص مسکونی می شوند اما می‌توان مازاد تراکم را خرید و فروش کرد. قیمت تراکم مازاد در این نوع سازمان‌ها بر اساس متر مربع محاسبه می‌شود.
فرمول محاسبه تراکم ساختمانی
تعیین میزان اندازه گیری تراکم در معماری به عواملی بستگی دارد. از جملۀ این موارد می‌توان به:
مقیاسی که در آن کار قصد ساخت‌وساز دارید (به عنوان مثال در زمین ، خیابان ، محله ، حومه یا شهر سطح مرکز)،
هدف شما، یا آنچه که سعی دارید در ساخت و طراحی به دست آورید.
برای این که بتوانید مقدار تراکم سازه یا ساختمانی که قصد ساخت آن را دارید محاسبه کنید تنها کافی است که یک تقسیم ساده را انجام دهید. شما باید مساحت کل ساخت را تقسیم بر مساحت زمین کرده و حاصل آن را ضرب در صد کنید. با همین عملیات ریاضی ساده تراکم ساختمان به دست می‌آید. تراکم بستگی به اندازۀ زمین، نسبت فضای داخلی، ارتفاع ساختمان و عرض خیابان و فضای مورد نیاز برای زیر بنا و غیره دارد.
در این مقاله به بررسی مفهوم تراکم در معماری در وب سایت گروه طراحی و معماری کامیار معروف زاده پرداختیم. منظور از تراکم درصد بنايی است كه نسبت به مساحت زمين در طبقات ساختمان قابل احداث است. تراکم ساختمانی در طرح تفصيلی شهرها برای كاربری‌های مختلف به صورت جداگانه تعريف شده است. لازم به ذکر است بخش‌هایی از ساختمان مانند پارکینگ، طبقۀ همكف و انباری‌های موجود در زيرزمين در نظر گرفته نمی‌شود.
منبع: landcom
