فرض کنید به بازدید از یک حمام ترکی در کشور یا منطقه‌ای دعوت شده‌اید. تصور شما از این حمام چیست؟ تا به حال به بازدید از یک حمام مانند حمام ترکی رفته‌اید؟ حمام عمومی ممکن است برای هر کسی که در هر کجای این دنیا زندگی می‌کند یک مفهوم مبهم یا بیگانه به نظر برسد، اما باید در نظر داشته باشید که این مکان‌ها به خصوص برای افرادی که بیشتر در مناطق شرقی و آسیایی زندگی می‌کنند بخشی از ساختار فرهنگ آن‌ها است. در این مقاله از وبلاگ گروه طراحی و معماری کامیار معروف‌زاده به بررسی طراحی حمام ترک می‌پردازیم.
حمام ترکی چیست؟
حمام ترکی یک حمام عمومی است که ریشه در تاریخ باستان دارد. برخی از مسافران ممکن است برای تجربه فرهنگی و تاریخی از حمام ترک دیدن کنند، در حالی که برخی دیگر به این دلیل که می‌خواهند تا استرس و تنش عضلانی را خو بیرون کنند حمام در این نوع فضا را تجربه می‌کنند. حمامهای ترکی را در سراسر جهان می‌توان پیدا کرد، به ویژه در کشورهایی مانند ترکیه، یونان، مجارستان و سوریه. البته نوع دیگر حمامهای ترکی به نام حمام ترکی ویکتوریایی را در کشو‌رهای غربی مانند انگلستان خواهید یافت.
معماری و طراحی حمامهای ترکی تا حدودی شبیه به حمامهای رومی است. رومیان باستان دارای مجتمع‌های حمام کاخ با اتاق‌هایی برای استراحت، شستشو و معاشرت بودند. بسته به جایی که می‌روید، حمام ترکی ممکن است دارای سقف‌های گنبدی شکل و فضای داخلی مرمر باشد. همچنین ممکن است کاشی‌های موزاییک رنگارنگ که دیوارها یا کف‌ها را با آن آراسته کرده باشند، پیدا کنید. برخی از حمام‌ها دارای یک گنبد با پنجره‌های کوچک به شکل ستاره هستند. این پنجره‌های کوچک به اندازه کافی نور طبیعی خورشید را وارد فضای حمام می‌کنند تا با بخار بازی کرده و فضایی رویایی ایجاد کند.
بخش‌های مختلف حمام ترکی
بخش‌های مختلفی که در حمام ترکی وجود دارد باعث ایجاد تمایز بین این حمام با حمامهای مدرن امروزی شده است. در زمان قدیم فضای حمام از بخش‌های مختلفی تشکیل میشد. قسمت های مختلف این حمام ها شامل فضایی به نام رختکن، میان در، گرمخانه، خزینه و اتاق تنظیف است و افرادی که برای حمام کردن وارد حمام می‌شدند از این فضاها استفاده می‌کردند.
سقف حمام ترکی
شاید شنیده باشید که سقف حمامهای ترکی یکی از جذاب‌ترین قسمت‌های حمام است. در هر بخش از حمام ترکی که بروید با سقف‌های بزرگ و کوچک گنبدی شکل مواجه خواهید شد. این سقف معمولاً دارای نقش و نگارهای متعددی است یا برخی دارای خطوط عمودی و برجسته است.
فضای رختکن
رختکن یا به اصطلاح بینه از جمله مهم‌ترین و زیباترین فضایی است که در حمام ترکی وجود دارد. سقف این بخش از حمام ترکی به شکل گنبدی است. یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین مورد در حمامهای ترکی نقش و نگارهایی است که در سقف و دیوارهای حمام وجود دارد. درواقع به کار بردن سنگ‌های مرمر که بیشتر در رنگ‌های روشن دیده می‌شود از جمله ارکان اصلی در ساخت حمام ترکی است.
در قسمت مرکزی رختکن حمام ترکی حوضی قرار دارد. همیشه یک حوض مرمر تزئین شده وجود دارد که به عنوان حوض مرمر عروس در حمام ترکی نامیده می‌شود. در اطراف فضای میانی، سکو ها یا غرفه هایی برای نشستن و استراحت و جایی برای آماده شدن برای استحمام یا خروج از حمام نیز قرار دارد. کف این فضاها بالاتر از کف فضای رختکن است.
میان در
ارتباط بین رختکن با گرم خانه به نوعی از این طریق انجام می شد و به منظور جلوگیری از به هدر رفتن گرمای داخل گرم خانه پر پیچ و خم و باریک و دارای سقف کوتاهی بود و معمولاً سرویس بهداشتی نیز در حدفاصل این دالان قرار داشت. فضای میان در معمولاً به صورت هشتی و یا یک دالان باریک و دارای ارتباط غیر مستقیم با بینه، گرم خانه و اتاق تنظیف بوده و علاوه بر مسیر ارتباطی، عملکرد آن به عنوان یک جداکننده تبادل حرارتی و رطوبتی و همچنین بصری بین قسمت های مختلف حمام بوده است.
گرمخانه
این قسمت فضایی کوچکتر و ساده‌تر از بخش‌های دیگر حمام است. محیط گرمخانه محیطی دنح گرم و صمیمی برای نشستن و شستشو و نظافت است. فضاهای خصوصی‌تر برای استحمام در مجاورت گرم خانه قرار دارد. دما در حمام باید به طور مطلوب در گردش هوا باشد. درواقع گرم بودن حمام از جمله ویژگی‌های اصلی حمام ترکی است که طرح تهویه بلافاصله همراه با طرح اصلی ساخت و ساز برنامه‌ریزی شده است.
فضای اصلی حمام
فضای اصلی حمام ترکی دارای یک حوضچه‌ای است که داخل آن آب گرم ریخته می‌شود و ابعاد آن متناسب با بزرگی و کوچکی حمام متغیر است.
اتاق بخار گرم
این اتاق در جایی از حمام ترکی بنا شده است که آتش دراین قسمت وجود دارد. این فضا در قسمت زیرین و کف حمام قرار گرفته است. شعله و دود برآمده از آتش از مجاری مخصوصی که داخل دیوارها هستند عبور کرده و سپس از دودکش خارج می شوند.
جالب است بدانید که در فضای اصلی و داخلی حمام محیطی برای استراحت و نشستن و حتی پذیرایی وجود دارد. البته تنوع طرح حمام ترکی بسیار زیاد است و نمی‌توان گفت که تمامی حمامهای ترکی از این نوع بخش‌ها تشکیل شده‌اند. حتی برخی از حمامهای ترکی دارای فضای مخصوص نظافت هستند که این فضای جدای از فضای شستشو است.
مصالح در ساخت حمام ترکی
برای ساخت دیوارها، کف حمام، ستون‌هاي حمام و حتی سقف حمام ترکی از سنگ‌ها و کاشی‌های مختلفی استفاده می‌شود. اما از آنجا که در گذشته طراحی و معماری بیشتر حمامهای ترکی پر نقش و نگار بوده‌اند، امروزه از کاشی یا سنگ‌هایی استفاده می‌شود که هم ساده و زینتی هستند و هم دارای طرح و نقش‌های مختلف و زیبا. اما چیزی که در حمام ترکی مورد توجه قرار می‌گیرد، نحوۀ چیدمان این نوع کاسی یا سنگ‌ها در بخش‌های مختلف است. به عنوان مثال فضای مربوط به گرمخانه که داری حوضچۀ کوچک در قسمت مرکزی است در هماهنگی و تطابق کامل با سنگ‌هایی است که در آن فضا به کار رفته است. حتی از سنگ‌ها برای لبه حوض‌ها مورد استفاده قرار می گیرد. مصالح در ساخت حمام ترکی، در گذشته متفاوت با مصالحی است که امروزه برای ساخت این نوع حمام ها استفاده می شود. از جمله مصالحی که در ساخت حمام ترکی به کار برده می‌شود می توان به:
سنگ مرمر و کاشی
سنگ مرمر از جمله سنگ‌های بسیار زیبا، زینتی و جذابی است که در معماری و طراحی بیشتر حمام‌ها به خصوص حمام ترکی به کار می‌رود. البته با به کار بردن سنگ مرمر هر یک از دیوارهای حمام نیز با آثار هنری مختلفی می‌توانند تزئین شده باشند. از کاشی برای پوشش حوض‌ها و سکوها استفاده می‌شود.
لوله اتصالات
برای لوله کشی مورد استفاده قرار می گیرد که در قدیم برای لوله کشی از تنبوشه که لوله هاي سفالي مخصوص سيستم آبرساني حمام بودند استفاده میشد.
علاوه بر این موارد وجود کاسه‌های ترکی، لباس‌های جذاب مخصوص حمام، آینه و وان‌های کوچک بزرگی که امروزه در حمام ترکی به کار می‌رود از دیگر جذابیت‌های این حمام به صورت مدرن و لوکس است.
در این مقاله از وب سایت گروه طراحی و معماری کامیار معروف زاده به برسی طراحی حمام ترک پرداختیم. حمام ترکی از جمله حمام‌هایی است که پر از امکانات مختلفی است. به نوعی یک حمام راحت را برای شما فراهم آورده است. افراد زیادی هنگام سفر به کشورهایی مانند ترکیه از این نوع حمام استفاده می‌نمایند. از این رو در طراحی و معماری این نوع حمام دقت زیادی شده است.
